Martynizm to judeochrześcijański ruch filozoficzny, inicjacyjny i ezoteryczny, który opiera się na naukach Martineza de Pasqually i Louisa-Claude’a de Saint-Martina dotyczących symbolicznego upadku pierwszego człowieka, jego stanu materialnego – pozbawienia jego boskiego źródła, a także „iluminacji”, którą może uzyskać. Wśród tematów poruszanych przez Martynizm znajdują się nauka o liczbach, Kabała, symbolika snów, niewidzialny świat, angelologia, apokryficzne ewangelie, Świątynia Salomona i Wielki Architekt Wszechświata. Martynizm jest powiązany z tym, co tradycyjnie znane jest jako ezoteryczne chrześcijaństwo.
Został przedstawiony w tekście Fernando Pessoa (W grobie Christiana Rosenkreutza), który opisuje stan materialnego pozbawienia boskiego źródła i cały proces powrotu do jego istoty, znany jako „reintegracja” lub „iluminacja”. Szkoła Martineza de Pasqually ograniczała się do teurgii i praktyki operacyjnej, podczas gdy szkoła Louisa-Claude’a de Saint-Martina rozciągała się na mistyczną ścieżkę znaną jako Drogę Serca. Później Louis-Claude de Saint-Martin, sekretarz generalny Pasqually’ego, ogłosił etapy duchowej ewolucji w swoich książkach, a mianowicie: Le Crocodile, L’Homme de Désir, L’Homme-Dieu, itd. Słowo „martynizm” odnosi się do tych dwóch masonów, Martinèsa de Pasqually i Saint-Martin’a, a wprowadzone zostało przez Papusa. Umberto Eco, w swojej powieści Wahadło Foucaulta, dokonuje wielkiego zamieszania między martynizmem a martyninezizmem. Jak mówi Saint-Martin, celem ruchu jest ścieżka serca, tj. teurgiczne wejście w tajemnice wtajemniczenia chrześcijańskiej gnozy, od wyraźnie ezoterycznych podstaw. Inicjacje do martynizmu odbywają się prywatnie, od mistrza do wtajemniczonego. Zasadniczo Martyniści są przekonani, że ich proces inicjacji polega na zasadzeniu ziarna i że to inicjowany jest odpowiedzialny za jego wzrost. Mistyczna tradycja została po raz pierwszy przekazana przez wysoki stopień masoński ustanowiony około 1740 r. przez Martineza de Pasqually, a następnie propagowana przez jego dwóch uczniów, Louisa-Claude’a de Saint-Martin i Jeana Baptiste’a de Willermoz, pierwszy z nich to założyciel ruchu zwanego Martynizmem, utworzonego w XVIII wieku i przywróconego przez Papusa pod auspicjami Kabalistycznego Zakonu Różanego Krzyża; drugi założyciel Rektyfikowanego Rytu Szkockiego masonerii. Martynizm obejmuje mistyczną i duchową część masonerii, ze względu na wspólną podstawę obu ruchów i dużą liczbę wzajemnych powiązań członków w tych zakonach.
Większość współczesnych ruchów martynistycznych ma trójstopniową strukturę, której nazwy mogą się różnić, opisanych w następujący sposób:
Stowarzyszony (1. stopień) ;
Początkujący (2 stopień);
Wyższy Nieznany („S.I.”)(3 stopień).
To właśnie pod egidą Saint-Martina teozof i okultysta Papus (Gérard Encausse) założył Zakon Martynistów pod koniec XIX wieku. Martynizm jest zatem wynikiem spotkania teozofii z myślą Saint-Martina.
Według ezoterycznego historyka Antoine’a Faivre’a, „teozofia jest chrześcijańską doktryną XVI i XVII wieku, czasami popularną i mistyczną, czasami erudycyjną i filozoficzną, reprezentowaną przez Paracelsusa, Boehme, Weigla, Fludda itp, i charakteryzuje się analogiczną refleksją lub wewnętrzną iluminacją, duchowym doświadczeniem, pojęciami emanacji, pierwotnego upadku,androgynii, sofistyki, reintegracji, arytmozofii, a przede wszystkim podwójnej siły”.
Niektórzy badacze bez wahania wskazują na hermetyczne bractwa z XII wieku jako źródło tego ruchu. Na przykład Robert Ambelain powołuje się na „Zakon Braci Wschodu” (założony podobno w Konstantynopolu w 1090 r.) i wywodzi genealogię martynizmu z aleksandryjskich nurtów gnostyckich od I do V wieku. Co więcej, René Guénon napisał do André Bastiena, że słowo Tradycja (jako „tradycyjna historia”) jest zwykle używane jako synonim mitologii, znaczenia lub symboliki, a niekoniecznie jako rzeczywistość historyczna oparta na faktach: „W tym względzie nie muszę ci mówić, że tak zwani Bracia z Heliopolis są tak samo wymyśleni jak Bracia ze Wschodu…”
Martynizm jest nurtem judeochrześcijańskiego ezoteryzmu. Dzieli się na cztery nurty, które łączy ich historia i ten sam cel (którym jest, według słów Papusa, „rehabilitacja człowieka”):
- Martynizm, judeochrześcijańska doktryna i praktyka teurgiczna założona przez J. Martinèsa de Pasqually w 1761 r. i skonkretyzowana w 1767 r. wraz z utworzeniem jego zakonu;
- Saint-Martinizm, filozofia założona przez Louis-Claude de Saint-Martin (sekretarza Martinès de Pasqually) w 1775 r. (brał udział w sesjach Leçons de Lyon), chociaż chciał, aby Willermoz usunął go z masonerii i nie utworzył żadnego zakonu;
- Willermozizm (i Obrządek Szkocki Rektyfikowany), obrządek masoński założony przez Jeana-Baptiste’a Willermoza w 1778 roku. Według Michele Moramarco, który badał związek między martynizmem a masonerią, formę martynizmu masońskiego można również zidentyfikować w rytuałach „róża + krzyż” włoskiego rytu filozoficznego (1909);
- Zakon Martynistów, założony przez Papusa w 1891 roku, z którego wywodzi się Synarchiczny Zakon Martynistów, założony przez Victora Blancharda w 1920 roku, oraz Tradycyjny Zakon Martynistów, założony przez Augustina Chaboseau i Victora-Émile Micheleta w 1931 roku.